Toespraak Rabbijn Jehoeda Vorst,
Joodse Gemeente Rotterdam
Geachte burgemeester, bestuur van de stichting Gouds Metaheerhuis, geachte aanwezigen.
Wij staan hier om te gedenken, 390 zielen uit Gouda, die op gruwelijke wijze om het leven zijn gebracht, alleen omdat zij Joods waren… 390 Joodse mannen, vrouwen en kinderen uit Gouda die hetzelfde lot ondervonden als hun 6 miljoen broeders en zusters. Wij staan hier omdat deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis niet vergeten mag worden en om de boodschap ‘never again’ over te brengen aan de volgende generaties. En dit is van groot belang! Een stem laten horen tegen antisemitisme is helaas nog steeds nodig. Vandaag misschien, meer dan ooit sinds 1945.
Gedenken, Jizkor, in herinneren brengen, in herinnering blijven houden.
Wil toch, o G.d, ten goede gedenken de kinderen, hun vaders hun moeders, de volwassenen, de zieken, de bejaarden, die uit Gouda, Nederland, Europa werden weggevoerd, gedeporteerd en in de vernietigingskampen of elders werden afgeslacht, doodgeknuppeld, levend begraven, verbrand, gewurgd en vergast.
Mogen hun zielen worden opgenomen in de bundel van het eeuwige leven, samen met de zielen van Avraham, Jitzchak en Jacob, Sara, Rivka, Rachel en Lea, samen met de zielen van alle rechtvaardigen in het Gan Eden, Ameen.
Gedenken.
Ik wil met u de volgende geschiedenis uit de Talmoed delen.
Mosje en zijn broer Aharon waren de leiders van het Joodse volk gedurende de periode van de slavernij van het Joodse volk in Egypte en de Uittocht uit Egypte meer dan 3300 jaar geleden. Nadav en Avihoe, twee zonen van Aharon liepen op enige afstand van Mosje en Aharon in de woestijn waar het Joodse volk verbleef na de uittocht uit Egypte. Nadav zei tegen zijn broer Avihoe: “Als deze oude mannen zullen komen te overlijden, zullen wij beide het Joodse volk gaan leiden”.
Een stem van G.d klonk uit de hemel: “We zullen zien wie, wie zal begraven”.
Nadav en Avihoe stierven niet lang na deze gebeurtenis. De Talmoed vervolgt met een opmerking, die ogenschijnlijk niets met het voorgaande te maken heeft. Toen Job over de dood van Nadav en Avihoe hoorde, overviel hem een enorme angst.
Laten we dit proberen te begrijpen.
Waarom bracht de gebeurtenis van de vroege dood van Nadav en Avihoe zo een enorme angst bij Job teweeg?!
Wat had de vroege dood van Nadav en Avihoe überhaupt met Job te maken?
Om dit te verklaren moeten we eerst nog een aantal jaren verder terug in de Joodse geschiedenis, terug naar het begin van de slavernij van het Joodse volk in Egypte. De Talmoed verteld over Bil’am, Jitro en Job, drie adviseurs van de machtige Farao. Toen de oorspronkelijke groep van zeventig personen die samen met aartsvader Jakov naar Egypte waren gekomen een steeds grotere bevolkingsgroep aan het worden was, werd Farao bang. Hij was bang dat deze groep vreemdelingen een bedreiging zou gaan vormen voor zijn rijk. Farao wendde zicht tot zijn adviseurs, Bil’am, Jitro en Job met de vraag wat te doen met het dreigende ‘Joodse probleem’.
Bil’am adviseerde een gruwelijke, barbaarse benadering: gooi alle pasgeboren Joodse jongetjes in de Nijl en maak alle volwassen tot slaaf. Op die manier komt het ‘Joodse probleem’ tot een eind.
Job zweeg.
Jitro echter maakte bezwaar tegen het advies van Bil’am en pleitte tegen iedere vorm van onderdrukking van het Joodse volk.
De Talmoed vertelt daarna dat elk van deze drie adviseurs later de consequenties van zijn advies heeft ondervonden. Bil’am is vroegtijdig aan zijn eind gekomen en Job heeft geleden onder verschillende ziektes en persoonlijke tragedie. Jitro was zijn leven niet meer zeker aan het hof van Farao en vluchtte naar Midjan. Jitro is later beloond voor zijn moed om tegen Farao, tegen de gangbare opinie in te gaan. Zijn dochter Tsipora trouwde met Mosje, de belangrijkste leider van het Joodse volk. Zijn nakomelingen namen zitting in het Sanhedrin, de hoogste rabbinale rechtbank, die borg stond voor recht en moraliteit.
Terug naar Job.
Onze geleerden verklaren dat Job niet zo’n slecht mens was als Bil’am. Hoe zag hij zichzelf, na het zwijgen? Hoe zag hij zichzelf nadat hij zweeg over het voorstel van Bil’am tot het plan van feitelijk, op termijn uitroeien van het Joodse volk? Wellicht, beschouwde Job zich als pragmatist en beschouwde hij Jitro als onverstandige. Want, wat had Jitro bereikt met het spreken van moraliteit, zal Job gedacht hebben? Jitro is alles kwijt, zijn positie, zijn inkomen en hij is zijn leven niet meer zeker, en Jitro zou in de toekomst geen enkele invloed op Farao kunnen uitoefenen. Maar ik, zal Job gedacht hebben, met verstandige diplomatie en juist door het zwijgen, zal adviseur van Farao blijven, en als adviseur zal ik van binnenuit, het Joodse volk op een gegeven moment kunnen helpen.
Jarenlang bleef Job van mening dat hij goed gehandeld had door te zwijgen. Zo was hij niet medeplichtig en misschien had hij nog wat kunnen doen voor de Joden. Tot die dag kwam, dat hij over de dood van de zonen van Aharon hoorde. Job was in eerste instantie verbaasd, waarom ondervond Avihoe een vroege dood terwijl alléén Nadav kwaad had gesproken?
Waarom werd ook Avihoe door G.d gestraft terwijl alleen Nadav zich denigrerend over de leiders Mosje en Aharon had geuit?
Wat had Avihoe misdaan?!
Het antwoord: Avihoe wás medeschuldig, want Avihoe hoorde wat er werd gezegd en hij zweeg!
Avihoe was medeschuldig want hij bleef stil, hij zweeg toen er iets verkeerds plaatsvond!
Job besefte op dat moment, dat zijn zwijgen jaren terug een grote fout was.Tot zover een verklaring uit de Talmoed.
Zwijgen bij onrecht is kwaad.
Zwijgen bij onrecht is gevaarlijk.
Als kwaad heerst, is zwijgen een leugen.
Als kwaad heerst, is zwijgen gevaarlijk.
Wij zijn hier vandaag bijeengekomen om de zes miljoen Joden te gedenken die vermoord zijn gedurende de sho’a. Waaronder de 390 vermoorde Goudse Joden. Zes miljoen, onschuldige joden, terwijl de wereld zweeg…
Zwijgen bij onrecht is laf, zwijgen bij onrecht is gevaarlijk, zwijgen bij onrecht is een leugen…
[Er waren gelukkig ook mensen die niet zwegen, mensen die hun eigen leven riskeerde om het leven van de Joodse medeburgers te redden. In het verzet en de onderduik. En ieder leven die deze bijzondere dappere mensen gered hebben, is een hele wereld. Maar helaas zweeg echter een groot deel van de wereld en heeft de Holocaust kunnen plaatsvinden].
En juist daarom is deze herdenking zo belangrijk!
Samenkomen op of rond 27 januari, de dag uitgeroepen tot internationale herdenking voor de Holocaust, en niet te zwijgen.
Samenkomen en herdenken, zich duidelijk uitspreken tegen kwaad, zich duidelijk uitspreken dat we nooit stil mogen blijven als kwaad heerst.
Duidelijk maken dat discriminatie, uitsluiting, antisemitisme niet thuis hoort in onze samenleving, niet thuis hoort in onze wereld.
En helaas is het een boodschap die vandaag nog steeds nodig is.
Vandaag, waarin een groot deel van de wereld zwijgt over de gijzelaars in de Gaza terreur tunnels…
Vandaag, waarin de wereld zwijgt terwijl miljarden euro’s door het westen naar Gaza gestuurd voor burgers, werden gebruikt voor de bouw van een terreur tunnel netwerk ter grootte van 1,5 keer de lengte van de Londense metro…
Vandaag, terwijl de een groot deel van de wereld zwijgt terwijl 1200 mensen in Israël werden afgeslacht met het doel – in hun eigen woorden – het vernietigen van héél Israël, en alle joden wereldwijd, en geen enkele van de vele organen van de Verenigde Naties deze massa slachting van ongekende omvang veroordeelt.
Vandaag, waarin hele bevolkingsgroepen met haat en een missie Joden te vermoorden, van jongs af aan thuis en op school worden grootgebracht, worden geïndoctrineerd, terwijl de wereld zwijgt.
Vandaag, waarin antisemitisme steeds gevaarlijkere vormen aanneemt,
Vandaag, anno 2024 waarin het niet eens bij het zwijgen van Job blijft, maar de stem van de barbaarse Bil’am steeds prominenter de kop op steekt en geaccepteerd wordt.
Vandaag, anno 2024 waarin ook in onze westerse samenlevingen aan openlijk antisemitisme – vaak verborgen onder het mom van antizionisme – ruimte wordt gegeven, om het zacht uit te drukken.
Ik besef dat wat ik hier zeg niet politiek correct is en dat velen in Nederland zich hier ongemakkelijk bij voelen, want het past niet bij hun narratief, maar als ik het niet zou vermelden dan zou ik ook tot de groep die zwijgt behoren…
Wij staan hier vandaag en zwijgen niet, wij staan hier om te gedenken, om de wereld te vertellen wat er is gebeurd en wat er helaas nog steeds gebeurt…
Wij zijn hier bijeen om de herinnering aan de omgekomen Joden uit Gouda om de herinnering aan de zes miljoen in leven te houden.
Om hetgeen gebeurd is aan de volgende generatie over te brengen… opdat het niet nog een keer zal gebeuren.
Ik wil afsluiten met een positieve boodschap.
Laat ik beginnen met het stellen van de vraag: Hoe heeft het Joodse volk kracht weten te vinden om ondanks alles wat het gedurende de Holocaust heeft mee gemaakt, toch weer door te gaan?
Laat ik met u delen wat ik van mijn vader heb gehoord over Bergen Belsen, waar hij samen met zijn ouders, een oudere zus en twee broers was. Mijn grootvader die na de oorlog opperrabbijn van Rotterdam zou worden, waaronder ook Gouda valt, werd dagelijks met andere mannen in Bergen Belsen aan het werk gezet. Zij moesten gebruikte schoenen reinigen en de kapotte delen ervan afhalen zodat daarvan later weer een goede schoen van gemaakt kon worden. Eens tijdens het werk ontdekte mijn grootvader een stuk perkament in een schoen… een stuk perkament met Ivriet, Hebreeuwse letters erop. Het bleek een stuk perkament met tekst van een Sefer Tora, een Torarol te zijn. De Duitsers die zoveel Torarollen in brand hadden gestoken hadden in sommige plekken blijkbaar besloten om Torarollen voor de voering van hun schoenen te gebruiken. Onvoorstelbaar!
Maar toch, dit verzwakte zijn geloof in G.d niet, integendeel, mijn grootvader zag dit als een teken van G.d. Hij wist hier bemoediging uit te putten. Het gegeven dat hij in het kamp een stukje Tora kon zien, ondanks de lijdensweg die het stukje Tora tekst a.h.w. had meegemaakt…
Mijn grootvader zag het stukje Tora tekst als een teken van hoop, hoop en vertrouwen in een betere toekomst zoals door de profeten voorspeld…
Met die gedachte wil ik afsluiten.
Ook in moeilijke tijden, hoop en vertrouwen dat waarheid zal overwinnen.
Hoop en vertrouwen in een betere toekomst.
Ik dank u voor uw aandacht.