Plaatsingen 2022

Plaatsingen 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2023

Bronzen erepenning voor Gunter Demnig

Gunter Demnig kreeg op de Krugerlaan aan het eind van de eerste Stolpersteine-plaatsingsdag een bronzen erepenning uitgereikt door burgemeester Pieter Verhoeve. Hij kreeg deze penning voor zijn grote verdiensten met zijn Stolpersteineproject. Er zijn al 95.000 gedenksteentjes in Europa. Hier in Gouda liggen na deze drie plaatsingsdagen van 5 tot en met 7 november 2022 in het totaal 343 gedenksteentjes verspreid over 102 adressen. De Stolpersteine maken echt deel uit van onze stad en geven onze stad extra diepte.

5 november 2022

Vandaag was een mooi koude herfstige plaatsingsdag. Via de Crabethstraat en de Ridder van Catsweg gingen we naar twee adressen op burgemeester Martenssingel en vervolgens via de Zoutmanstraat naar twee adressen op de Krugerlaan. Ik zag bekende gezichten, maar ook wat nieuwe gezichten, onder meer van bewoners en buren van de huizen waar de Stolpersteine voor kwamen te liggen. Op de plek waar burgemeester Pieter Verhoeve sprak was het het drukste. Daar was gelukkig ook goed plaats voor iedereen om op de stoep te staan.

Overal vertelde ik het verhaal van de voormalige Joodse bewoners van dat adres. Donald, Karel en Lex zeiden kaddiesj en we legden allen kiezelsteentjes op de nieuwe Stolpersteine. Ook liet ik het gedicht ‘stolpersteine’ van Inez Meter horen en daarnaast de gedichten over de Stolpersteine van Klara Smeets en Hanneke Leroux.

Kunstenaar Gunter Demnig werkte met zijn 75 jaar als vanouds behoorlijk snel, ook al was ik gewaarschuwd dat het wat langzamer zou gaan. De stoepen waren goed voorbereid en hij metselde de gedenksteentjes mooi in. Op elk adres poetste hij daarna de Stolpersteine zoals we dat van hem kennen blinkend schoon. Fijn dat hij er bij was. Met zijn hoed, rode shawl en werkkleding blijft hij een man van weinig woorden en grote kunst.

Halverwege de ochtend konden we ons heel gastvrij in het eigenlijk dichte cafetaria Willy opwarmen met thee. Vanaf de Zoutmanstraat liep een verslaggever van radio West met ons mee met zijn camera. Zie hier voor zijn verslag. Op de Krugerlaan kwam om 12.00 uur voor nummer 53 burgemeester Pieter Verhoeve erbij.

De burgemeester, geflankeerd door zijn twee jongste kinderen, hield daar een gedreven speech. Hij benadrukte hoe belangrijk het is, dat deze vermoorde voormalige Joodse stadgenoten in hun namen terugkeren en dat de verhalen van oud naar jong worden doorgegeven. Hij eerde Gunter Demnig vervolgens met een bronzen erepenning. Daarna was er vanuit de gemeente een mooie lunch in Kruim. Naast de burgemeester en eregast Gunter Demnig was ook Alexander Stukenberg, die voor de Benelux de Stolpersteine maakt, erbij. 

6 november 2022 – Mooie tweede plaatsingsdag Stolpersteine.

Op een herfstige natte zondagochtend 6 november trotseerden toch wat mensen de regen en waren bij de plaatsingen. De tocht voerde vanaf de Wethouder Venteweg via de Derde Kade, Sophiastraat, Lange Tiendeweg en Keizerstraat naar twee adressen op de Lage Gouwe.
De gisteren door burgemeester Pieter Verhoeve en het voltallig college zo geëerde Gunter Demnig plaatste ook vandaag gestaag zijn Stolpersteine. Wij volgden hetzelfde ritueel als gisteren. Ik vertelde het verhaal per plek, droeg een gedicht voor. Lex, Donald en Karel zeiden telkens kaddiesj en daarna plaatsten we allen kiezelsteentjes op de Stolpersteine.
Eindelijk ligt er nu een Stolperstein in de stad voor Rosa Schlamowitz. Het Joodse meisje, dat op negenjarige leeftijd door haar ouders met een Kindertransport uit Duitsland naar Nederland werd gestuurd. In de hoop dat het daar veiliger voor haar zou zijn. Hoe zwaar moet die beslissing geweest zijn voor haar ouders Abraham en Chana. De Stolperstein ligt in het stoepje naast de heg voor het huis op de hoek van de Wethouder Venteweg en Platteweg.
Op de Derde Kade liggen twee nieuwe Stolpersteine voor het Rotterdamse echtpaar Isaac en Betje Stad-Witsen. Zij woonden hier tijdelijk twee maanden na het verzengende 14 mei-bombardement van Rotterdam, trokken weer terug naar hun geboortestad en konden uiteindelijk niet aan de nazi’s ontkomen.
Op de Sophiastraat werd de 67-jarige koopman Ernst Baum herdacht met een Stolperstein. Voor de buurhuizen en verderop in de straat liggen al veel gedenksteentjes. Een van degenen die kaddiesj zei, was de eveneens 67-jarige David. Hij heeft nog steeds te maken heeft met de nare gevolgen van een antisemitische aanval enkele jaren terug. Niet ver weg, maar hier in het centrum van onze stad.
Op de Lange Tiendeweg 6 plaatste Gunter Demnig drie Stolpersteine voor het echtpaar Speier Holstein-Simon en hun zoontje Alfred. Vader Aron werd ernstig gewond bij het bombardement van Rotterdam. Moeder Irma woonde hier vanaf december 1940 acht maanden met kleine Alfred.
Net toen ik als laatste weg wilde gaan naar het volgende plaatsingsadres, zag ik hoe een groepje jonge mensen zich boog over de Stolpersteine. ‘Zo blinkend zijn ze. Ja we kennen ze.’ ‘Wat mooi. Ach Aron Speier, gestorven in Westerbork, daar zijn we net geweest.’
In de smalle Keizerstraat stond een auto precies voor de Stolpersteineplek geparkeerd. Gunter kon er nauwelijks bij met zijn spullen, maar hij werd zoals op elke plek goed geholpen. Terwijl Gunter verborgen achter de auto de Stolperstein aan het inmetselen was, herdachten wij Abraham Hammelburg. De jongeman die hier ooit op zijn achttiende vanaf mei 1941 negen maanden woonde. Een jongen met normaliter een toekomst voor zich. Maar het waren geen normale tijden en al helemaal niet voor Joodse stadgenoten. Hij stierf midden 1944 bij het gedwongen opruimen van het verwoeste getto van Warschau.
Intens moment, het verhaal en herdenken van Abraham. Het raakte mensen zo midden op straat. ‘We zullen goed voor de steen zorgen’, appte buurvrouw Anneke.

Mirl

Berl

Hierna waren er nog twee plaatsingen op de Lage Gouwe. Terwijl Gunter de Stolpersteine aan het inmetselen was, werd hij uitgebreid gefotografeerd door een fotograaf voor een artikel in de maandagkrant van de NRC.
Eerst stonden we op een smal stukje stoep voor nummer 98, waar Mirl Hönig-Zangen ooit een jaar heeft gewoond. Half oktober 1942 kwam haar man Berl haar halen om samen te vluchten. Ze gingen naar het voor Joden nog relatief veilige Nice. Maar het politieke tij keerde. En zo gingen Mirl en Berl met een stroom Joodse vluchtelingen in de ijzige kou over de Col de Fenestre naar Borgo San Dalmazzo in Italië. Ook daar ging het mis. Via het Franse doorgangskamp Drancy werd het echtpaar gedeporteerd naar Auschwitz en vermoord. Nog elk jaar wordt op de Col de Fenestre de verschrikkelijke meerdaagse tocht over de Col de Fenestre herdacht met de Marche de la Mémoire.
Lage Gouwe 144 was de laatste plek van deze zondagochtend. Hier liggen al vier Stolpersteine voor het echtpaar Schenk en hun twee zonen Walter en Herbert. Nu plaatste Gunter Demnig er één extra voor Melach Bergmann. Als vluchteling uit nazi-Duitsland woonde hij vanaf juni 1941 zeven maanden in dit huis. Daarna kon hij weer even bij zijn dochter en Nederlandse man in Wassenaar terecht. Ook verhuisde hij nog gedwongen naar Amsterdam, maar er was geen ontkomen aan. Midden april 1943 kwam zijn einde in vernietigingskamp Sobibor. Hij werd 64 jaar. Na dit laatste verhaal over Melach Bergmann van deze ochtend werd er kaddiesj gezegd en allen legden kiezelsteentjes neer op ook deze Stolperstein.
Toen begon een jongeman die aandachtig stond te luisteren, te praten. Hij vertelde hoe goed hij dit herdenken vond. Hoe goed het was dat dit verhaal werd doorgegeven. Hoe zijn grootvader voor de Arbeitseinsatz in Duitsland had moeten werken, er nooit over sprak, totdat hij op het eind van zijn leven was.
Ik liep met hem naar Gunter en deze gaf hem een hand. ‘Ik hoefde niets uitte leggen,’ zei Gunter, hij had alles begrepen. Precies waar het hem ook om gaat: namen terug laten keren, de geschiedenis doorgeven aan de jeugd en vertalen naar nu.

7 november 2022

Verslag volgt…