Plaatsingen 2018
Plaatsingen 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023
STOLPERSTEINE PLAATSINGEN 24 APRIL 2018
Vandaag plaatste de Duitse kunstenaar Gunter Demnig zestien nieuwe Stolpersteine in Gouda.
Het was een indrukwekkende ochtend, waarop we aandachtig naam en lot van zestien mensen herdachten. Een vertrouwd groepje mensen fietste of liep ieder keer mee van het ene naar het volgende adres van de in totaal zeven locaties.
Allerlei mensen, waaronder bewoners en omwonenden toonden belangstelling. Nabije familieleden kwamen van ver naar Gouda om de plaatsing bij te wonen. Het was een stuk koeler dan de afgelopen dagen, maar de verwachte regen bleef na de eerste twintig minuten verder uit.
Gunter Demnig nam deze keer, in tegenstelling tot vorig jaar, weer alle rust om van plek naar plek te gaan en bij elke ceremonie te zijn. Het blijft mooi om te zien, hoe handig hij de steentjes inmetselt en weer schoon veegt.
De leerlingen Stedelijk Groen van het Wellant College hadden keurig de stoepen voorbereid met grijze keitjes, maar ik meende wel te zien, hoe Gunters leeftijd en zijn langdurige steentjesplaatsen (zijn levenswerk) hun tol gaan eisen.
Dichter Inez Meter droeg fier haar gedicht voor op de Krugerlaan, Hanneke Leroux zo ook het hare op de Piersonweg. Wethouder Dijkstra sprak op de Lange Groenendaal.
Familieleden van Betty Bonn en Elias van der Hoeden spraken op de Krugerlaan, de achterkleindochter van Izak van Dantzig sprak op de Piersonweg.
Voorzitter Donald Pagrach van de Stichting Gouds Metaheerhuis zegde overal kadisj samen met Karel Jongeling, ook deelde hij kiezelsteentjes rond om op de geplaatste Stolpersteine te leggen en bestuurslid Ramon Blenderman stond zo nodig Gunter Demnig bij. Per adres hield ik een inleiding, vertelde op zes plekken het verhaal van de mensen die waren vermoord en hield de voortgang van de plaatsing in de gaten.
Lange Groenendaal 84
Het eerste adres was de Lange Groenendaal 84. De plaatsing begon hier om negen uur. Opeens hoorden we gekwetter van kinderstemmen en daar kwam groep zeven van de Julianaschool aan om de plaatsing mee te maken. Zo mooi om ze erbij te hebben.
Gunter Demnig plaatste na enig overleg over de precieze rangschikking de drie Stolpersteine voor Levie Gompers (68), zijn vrouw Anna Gompers-van Kloeten (71) en hun zoon Mozes Gompers (42). Deze kwamen bovenaan in het vierkant voor nummer 84. De Stolpersteine van nummer 82 voor Lea Creveld-Gompers, haar man Emanuel Philip en dochter Rebecca Anna herplaatste hij in het midden in hetzelfde vierkant voor nummer 84, zodat ze niet meer door een rode winkelloper bedekt zouden worden.
Na mijn verhaal over de familie Gompers-van Kloeten kwam een inspirerende speech van wethouder Corine Dijkstra over de betekenis van de Stolpersteine, ook voor haar persoonlijk. Ze eindigde met het gedicht ‘stolpersteine‘ van Inez Meter.
Donald Pagrach en Karel Jongeling zeiden kadisj, een zo belangrijk gebed voor deze grafloze Joden. De aanwezigen legden daarna de uitgedeelde kiezelsteentjes op de zojuist geplaatste stenen.
Foto: Soesja Citroen Lange Groenendaal 84, de plaatsing in aanwezigeheid van wethouder Corine Dijkstra
Kleiweg 37
Op het tweede adres Kleiweg 37 metselde Gunter Demnig drie Stolpersteine in vlak naast de deur van de winkelpui, zodat er ook hier geen winkelloper overheen kon worden gelegd. Steentjes voor Mendel Emanuel Bienstock (64), zijn echtgenote Roza Bienstock-Reif (61) en hun zoon Willy Bienstock (33). Er volgde weer een kleine ceremonie met verhaal, kadisj en kiezelsteentjes. Het laden en lossen op de Kleiweg was op dat moment in volle gang, maar de aandacht bleef erbij.
Jan Luykenstraat 14 (voorheen 7)
Waar vroeger de Jan Luykenstraat 7 was, is nu nummer 14. Een overbuurman attendeerde mij er na een bericht in de krant op, dat nummer 7 niet kon kloppen. Met behulp van Coretta Bakker-Wijbrans van het Streekarchief kwam ik achter de hernummering.
Ook hier betrof het een vluchtelingengezin, alleen verbleven deze ouders al zo’n tien jaar in Nederland. Demnig plaatste drie Stolpersteine, voor fototechnicus Curt Julius Loewenthal (40), Felicia Loewenthal-Lewek (35) en hun baby Ellen Maryke Loewenthal (0).
Vlakbij de al voorbereide Stolpersteineplek stond er nu een grote caravan half op de stoep. Gelukkig konden we er met wat passen en meten bij. Een mevrouw die met een scootmobiel was en de Stolpersteine moeilijk kon zien, kreeg op de smalle stoep een stoel om op te zitten. Mooie kleine ceremonie voor een gezinnetje.
A.G. de Vrijestraat 18
Het vierde adres was de A.G. de Vrijestraat 18. Meer dan de helft van de omgebrachte Joden in Gouda was vluchteling, op dit adres ging het om een echtpaar uit Beieren: touwspinner Julius Reis (64) en zijn echtgenote passementwerkster Hedwig Reis-Apfelbaum (47).
De huidige bewoner is zeer betrokken bij de komst van deze twee Stolpersteine voor dit echtpaar en vertelde er aangedaan over. Ook hier was er een mooie ingetogen ceremonie.
Joubertstraat 201
Bij het zesde adres, Joubertstraat 201, was de ingetogen ceremonie voor de dochter van het vorige echtpaar van de A.G. de Vrijestraat en haar man: de jonge Gerda Liselotte Hirsch-Reis (22) en koopman Hans Werner Hirsch (32). Voor Hans Werners broer Gustav Hirsch en diens vrouw Claris Weil liggen al twee Stolpersteine voor Hoogstraat 1.
Een mevrouw flankeerde de met kiezeltjes bedekte, en net ingemetselde Stolpersteine met twee mooie rozen. Een klein jochie legde met zijn moeder een steentje op de gedenkstenen.
Joubertstraat 201 Foto: Sjaak Ouweneel
Krugerlaan 94
Op dit adres in de Krugerlaan woonden chazan (voorzanger in de synagoge) Eliazer van der Hoeden (28) en zijn vrouw juriste Betty van der Hoeden-Bonn (31). Er stond hier al vroeg familie te wachten, en op het nippertje kwamen ook de laatste familieleden aan die al uren onderweg waren en enorm veel last hadden gehad van verkeersopstoppingen. Ontroerend hoe hier nu zoveel nabije familieleden van oud tot jong volwassen aanwezig waren om het echtpaar Van der Hoeden-Bonn te herdenken, ze volgden Gunter Demnigs inmetselen van de Stolpersteine aandachtig.
Oud-stadsdichter Inez Meter droeg haar mooie gedicht voor, fijn dat ze gekomen was. Achternichten Judith en Betty vertelden geëmotioneerd over tante Betty en oom Elias en hun vader Joep die als jongen zo’n warm logeeradres bij hen vond. Een jonge neef en nicht Annemai droegen samen een gedicht voor. Ook kwam een familielid, die met onderzoek naar de familie bezig is, met levendige persoonlijke informatie over Elias.
Eindelijk kadisj, kiezelsteentjes, en Elias’ en Betty’s namen terug in de stoep voor hun huis.
Familieleden mochten in het huis van de huidige bewoner zien waar ooit Elias en Betty verbleven, en waar het logeerkamertje van neefje Joep was. Onvergetelijk voor Joeps weduwe.
Foto: Soesja Citroen Krugerlaan 94, rechts oud-stadsdichter Inez Meter | Foto: Sjaak Ouweneel Krugerlaan 94 | Gunter Demnig, Krugerlaan 94
Piersonweg 6
De laatste Stolperstein die deze ochtend geplaatst werd, was voor koopman Izak van Dantzig (84). Zijn nazaten hadden zich hiervoor al vroeg op de Piersonweg verzameld.
Voor het huis van Van Dantzig, vlak bij het Van Bergen IJzendoornpark, ligt echter geen stoep, Gunter Demnig metselde daarom aan de overkant, naast een grote heg op een smal stoepje, de Stolperstein in. Hij wachtte rustig de belangstellenden af en bleef nog even bij de ceremonie. Daarna ging hij weer op pad, door naar Den Haag waar hij ’s middags alweer aan het werk moest.
De plek voor de ceremonie was wat krap. We stonden op de weg. In de weg, vonden enkele fietsers die zich nogal onstuimig door de verzamelde groep op de Piersonweg heen wrongen.
Ik vertelde zoals afgesproken met Emmy van Dantzig het verhaal van haar overgrootvader Izak. Zij vertelde heel persoonlijk en direct over de impact die de oorlog op haar vader Rob had. Hoe hij elf was toen de oorlog uitbrak en zestien toen hij er na de oorlog alleen voor stond, hoe hij zijn school afmaakte in Den Haag, dat zijn moeder overleed en zijn vader ging werken in India.
Emmy gaf aan hoe de Duitse onderdrukking Izak het leven heeft gekost en het leven van haar vader Rob enorm heeft beïnvloed. Ze eindigde met te zeggen dat de kinderen van haar en haar zuster godzijdank opgroeien in een vrije wereld. En wat een groot goed dat is.
Dichter Hanneke Leroux was hier aanwezig om heel treffend haar gedicht ‘Iedere steen een overwinning’ voor te dragen.
Eindelijk ook kadisj voor Izak van Dantzig, kiezelsteentjes op de Stolpersteine, en zijn naam zichtbaar terug in de stad.
Hun namen – terug in de stad, zichtbaar op straat
Zestien namen van vermoorde Joodse stadgenoten zijn nu weer terug in de stad, zichtbaar op straat.
Dit was alweer de negende Stolpersteineplaatsing. We hebben nu in het totaal al 238 stenen op 59 plaatsen in Gouda en we hopen met steun van particulieren, bedrijven en instellingen tenslotte alle 388 vermoorde Joodse stadgenoten met een Stolperstein te kunnen herdenken.
