Stolpersteine Route: 10. Oosthaven 31
Stolpersteine voor de bewoners van het voormalige Joods Bejaardentehuis, het Centraal Tehuis voor Israëlieten in Nederland
Plaatsing 27 februari 2013
Op een koude woensdag 27 februari 2013 plaatste Gunter Demnig onder grote belangstelling 56 Stolpersteine in de stoep voor het vroegere Joodse bejaardentehuis, het Centraal Tehuis voor Israëlieten in Nederland, nu Gebouw De Haven aan de Oosthaven 31. Zeventig jaar na de deportatie van de voormalige bewoners.
Ies Cohen, met een tante in het tehuis, vertelde zijn indringende herinneringen over de deportatie. Dichter Inez Meter droeg haar prachtige gedicht goudse stolpersteine voor, dat eindigt met in hun namen keren zij weer. Tenslotte werd er kadisj gezegd voor de bewoners.
In de avond van 9 april 1943 kwamen SS en politie het Joods Bejaardentehuis op de Oosthaven 31 ontruimen. De bewoners hadden hun rugzak al ingepakt, de stemming was gelaten. Ze werden opgeladen op auto’s en met de trein via Rotterdam naar Westerbork getransporteerd. Tenslotte eindigde hun leven op gewelddadige wijze, meestal in Sobibor. Alleen directrice Sara Teixeira de Mattos overleefde de oorlog.
In het tehuis woonden enkele geboren Gouwenaars, zoals de bejaarde zussen Rozette en Mietje de Wolf. Meest ging het echter om mensen van buiten de stad, uit plaatsen als Amsterdam, Rotterdam en Groningen. Ook woonden er vluchtelingen uit Mannheim en Frankfurt. Er waren 14 mannen en 42 vrouwen. De oudste weggevoerde bewoner was de uit Tilburg afkomstige Paulina Elzas-Gersons van 93 jaar.
Paulina Elzas-Gersons
In het tehuis woonde familie van de uit Gouda afkomstige dichter en wetenschapper Leo Vroman. Het gaat om zijn nicht Jacoba Keetje Meijer (20) en neef Bertus Samuel Meijer (27). Bertus was zijn boezemvriend. Beiden werkten hier enige tijd gedurende de oorlog. Ruim voor de razzia gingen zij al naar Amsterdam – misschien op advies van de directrice vanwege de constante dreiging. Zij werden uiteindelijk uit Amsterdam weggevoerd naar Sobibor. Ook Leo’s tante Saartje woonde hier; zijn moeder ging een maand voor de razzia weg en overleefde de oorlog.
Ies Cohen beschrijft in De Oorlogsjaren van Ies Cohen hoe zijn vader een keer bijna in de val zat. “Hij kon zijn gewone werk niet doen en was tijdelijk administrateur van het Joodse bejaardenhuis in Gouda. Hij werd op een gegeven ogenblik opgebeld vanuit dit tehuis, of hij komen wilde. Mijn vader vertrouwde het niet, maar ging toch. Ik ben meegegaan en heb mij aan de overkant van het bejaardenhuis (er lag dus water tussen) opgesteld, zodat ik enig idee had wat er met mijn vader gebeurde. Na enige tijd kwam er van iedere kant een politieagent en ze gingen het bejaardentehuis binnen.”
“Het was mij wel duidelijk dat het goed mis was en dat ze de bewoners gingen deporteren. Mijn vader was binnen en ik maakte mij grote zorgen. Ik ben naar huis gerend om het aan mijn moeder te gaan zeggen, maar dorst niet zo goed. Ik ben toen eerst naar de voorzitter van de Joodse Gemeente, de heer Van der Hoeden, gegaan om het nare nieuws mee te delen. Tenslotte ben ik toen maar naar huis gegaan, waar mijn vader tot mijn grote vreugde al zat. Hij was ontsnapt door over een schutting te klimmen en via een sigarettenwinkel de benen te nemen.”
“Vrijwel alle bejaarden, onder wie een oudtante van mij, tante Netje Cohen (Jannetta Cohen-Mainzer), zijn vermoord. Ik kan mij nog goed herinneren dat ik al voor de oorlog samen met tante Sera tante Netje heb bezocht in het bejaardentehuis. Dit is een schanddaad waar ik geen woorden voor heb.”
Plaatsing op 15 november 2020
De acht Stolpersteine voor het voormalig Joods bejaardentehuis van bewoners zijn geplaatst naast de 56 gedenkstenen, die Gunter Demnig hier al in 2013 plaatste. Ramon Blenderman metselde behendig de nieuwe blinkende Stolpersteine van Jacob Levy van Baren, Sara Lange-Biberfeld, Manus Minco, Lilli de Leeuw-Dreijfus, Ida Cohen-Wallach, Ruth Loewy, Rosa ten Brink, Bernard Marcel Weill in. Hun verhalen leest u hier.
We legden er kiezelsteentjes op, ook kersverse ereburger Marianka deed dat, die samen met haar Richard even langs kwam om een foto te maken.
Terwijl ik over de mensen vertelde voor wie nu acht nieuwe Stolpersteine op deze plek liggen, bleven twee voorbijgangers stilstaan. Het waren geboren en getogen Gouwenaars John en Ada, uit het gesprek dat volgde bleek hoezeer ze zich betrokken voelen bij de Stolpersteine. Ramon las het mooie gedicht ‘stolpersteine’ van Inez Meter voor. Al met al een mooi intiem moment in herinnering aan de vermoorden.
De namen en leeftijden van de weggevoerde bewoners zijn:
Schafte Israël Adler (86) en Amalie Adler-Hertz (79)
Isaak Alter (55)
Jacob Levy van Baren (76)
Lina Benjamin-Bender (73)
Rosa ten Brink (46)
David van Buuren (78)
Jannetta Cohen-Mainzer (81), Helena Cohen-Markens (69)
Ida Cohen-Wallach (46)
Betje Boena van Dam-Frank (67)
Leopold Davids (70) en Julie Davids-Cohen (67)
Paulina Elzas-Gersons (93), Catharina Jacoba Gersons-Salomon (77)
Reintje Gompers-Beem (74)
Markus Grunwerg (40)
Grietje Haalman-Minco (81)
Kaatje van Hasselt-Bernard (71)
Lion Heijmans (79), Henri Heijmans (76) en Antje Heijmans-van Kloeten (82)
Elias Herzenberg (74) en Frieda Herzenber-Ettlinger (58)
Julius Hirschberg (39)
Samuel Khan (74)
Bertha van der Kuijp-de Groot (75)
Grete Lang (36)
Sara Lange-Biberfeld (71)
Levie de Leeuw (81) en Elisabeth de Leeuw-de Leeuw (82)
Lili Marie de Leeuw-Dreijfus (23)
Helena de Levie (35)
Emma Levy-Mildenberg (80)
Heintje Limburg-de Vries (81)
Zirje Hudy Adele Linder-Sommer (68)
Ruth Loewy (21)
Judith van Maarsen (64)
Bertus Samuel Meijer (27), Jacoba Keetje Meijer (20)
Louise Michaelis-Schmul (70)
Margarethe Michelsohn (41)
Lea Minco-Schweiger (76)
Manus Minco (79)
Roza Palm (39)
Eva Piller-de Vrede (90)
Emma Roos-Alexander (77)
Anna Rosenfeld (58)
Babette Schönfeld-Adelsdorfer (74)
Gustav Seemann (63)
Annetta Seijffers-de Jong (69)
Antonie Selig-Kahn (69)
Henriette Simons (85)
Marie Spier-Rosenfeld (74)
Eva Stranders (90)
Saartje Vroman (72)
Helena Wagenaar-Duizend (76)
Rebekka Weil-Weil (81)
Jacob Simon Weijl (71)
Bernard Marcel Weill (56)
Mientje Wijnberg-Groenberg (74)
Rozette de Wolf (80)
Mietje de Wolf (72)
Saartje Zeelander-Morel (82)
1. Wijdstraat 17, 2801 KA Gouda
2
2. Lage Gouwe 34, 2801 LG Gouda
3
3. Lage Gouwe 84, 2801 LH Gouda
4
4. Hoge Gouwe 123, 2801 LM Gouda
5
via de Dirk Crabethbrug van de Hoge naar de Lage Gouwe
6
6. Lage Gouwe 144, 2801 LL Gouda
7
7. Lange Groenendaal 82, 2801 LV Gouda
8
8. Lange Groenendaal 38, 2801 LT Gouda
9
9. Achter de Vismarkt 72, 2801 ND Gouda
10
10. Oosthaven 31, 2801 PD Gouda
11. Lange Tiendeweg 54, 2801 KJ Gouda
12
12. Wilhelminastraat 60, 2801 XK Gouda
13
13. Markt 43, 2801 JK Gouda
14
14. Markt 54, 2801 JL Gouda
15
15. Hoogstraat 1, 2801 HG Gouda
16