Joodse monumenten in Gouda

Synagoge

De Joodse gemeente in Gouda heeft de synagoge nog tot 1950 in bezit gehouden, maar haar daarna verkocht. Alleen aan het kunstwerk aan de linker voordeur van de huidige kerk van de Vrije Evangelische Gemeente aan de Turfmarkt 23-25, kun je nog zien dat dit ooit de synagoge van een trotse Joodse gemeente was. Het is het wapen van Gouda waarbij één van de zes sterren eruit gevallen is. Symbool voor een uit de Goudse samenleving weggerukt deel van de bevolking.

Centraal Tehuis voor Israëlieten in Nederland (CeTIN)

Het Joods bejaardenhuis kreeg ook een nieuwe bestemming. Het werd verkocht en heet nu ‘De Haven’. Een plaquette aan de muur van Oosthaven 31 herinnert aan de voormalige bestemming.

56 Stolpersteine in de stoep voor het voormalig Joods bejaardentehuis zullen ons blijvend herinneren aan het lot van de gedeporteerden.

Metaheerhuis

Aan gebouw ‘De Haven’, Oosthaven 31, is nauwelijks meer te zien dat er ooit Joodse ‘oude lieden’ woonden. Maar achter het gebouw, in de tuin staat nog een klein gebouwtje: het oude Metaheerhuis, letterlijk betekent het ‘huis der reiniging’. Overleden Joden werden daar naartoe gebracht en onder het uitspreken van gebeden ritueel gewassen, in een eenvoudig wit gewaad gekleed en in de kist gelegd. Alle kisten zagen er hetzelfde uit; simpel vurenhout zonder enige opsmuk. De mannen werden hun eigen tallis (gebedskleed) gelegd.

Na restauratie werd het Metaheerhuis in 1994 geopend door mevrouw Meijer-Teixeira de Mattos als gedenkplaats. Aan een wand zie je drie grote wand­borden met daarop naam, leeftijd en sterfdatum en -plaats van alle 388 nu bij naam bekende Joodse inwoners van Gouda, die in de oorlog zijn vermoord.

Gebouw De Haven en het Metaheerhuis werden in 2000 beide aangewezen als rijksmonument.

Catharinahoeve

De Jeugdfarm is na de oorlog opnieuw begonnen; zonder veel succes. In 1953 is ze opgeheven De villa is in 1980 afgebroken. Op de plaats van de Catharinahoeve staan nu wat graspollen en struiken op een verlaten stuk grond. Een plaquette van het gebouw herinnert ons eraan.

Ter nagedachtenis aan de gedeporteerde en vermoorde bewoners van de Jeugdfarm zijn er negen Stolpersteine geplaatst, recht tegenover de plek waar de Jeugdfarm heeft gestaan.

Begraafplaatsen

De twee Joodse begraafplaatsen bestaan niet meer. De doden zijn elders in Nederland herbegraven.

Een plaquette, precies op de plek waar de toegangspoort naar de begraafplaats was, aan de Boelekade herinnert aan deze begraafplaats.

Een plaquette aan de brug vlakbij de voormalige begraaf­plaats Bloemendaal onttrekt deze begraafplaats aan de vergetelheid.

Joodse Poortje

Aan de Jeruzalemstraat in het Raoul Wallenberg­plantsoen, staat een poortje met een bijzondere vorm. Mensen noemen het ook wel het Joodse Poortje. Dit poortje was ooit de toegang tot de Joodse begraafplaats aan de Boelekade. De poort is na het verplaatsen van de doden in 1976 als herinner­ingsmonument naar de Jeruzalemstraat verplaatst.

De Joodse gemeenschap heeft in 1960 op het poortje een gedenkteken op geplaatst, een gebeeldhouwde treurende figuur met daaronder de tekst: ‘Gy allen die voorbygaat, aanschouwt toch en ziet, of er een smart is gelyk aan de smart, die my getroffen heeft 1940- 1945 Klaagliederen 1:12 5700-5705’ Daaronder staat in het Hebreeuws: Die geboren worden zijn bestemd om te sterven, de doden om te herleven.

Het bestuur van de Stichting Gouds Meta­heerhuis legt elk jaar op 4 mei een bloemstuk uit de erfenis van mevrouw Meijer-Texeira de Mattos. Een basisschool heeft dit monument geadopteerd.

Gebouw De Haven

Gebouw De Haven en het Metaheerhuis werden in 2000 beide aangewezen als rijksmonument.

De Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed noemt Oosthaven 31 “van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een monumentaal herenhuis uit het derde kwart van de 19de eeuw met een voor de bouwtijd kenmerkende Eclectische stijl” en “wegens cultuurhistorische waarde door zijn oorspronkelijke functie als herenhuis voor een zeepzieder, dat nadien als ‘Joodsch Rusthuis’ heeft gefungeerd.” “Stedebouwkundig is het pand van algemeen belang vanwege de ensemblewaarde als één van de meer monumentale 19de-eeuwse herenhuizen langs één van de voornaamste grachten in de binnenstad.”

Het voormalig Metaheerhuis is volgens de Rijksdienst van “zeer hoge cultuurhistorische waarde”. Het is “van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde door zijn oorspronkelijke functie als goed voorbeeld van een lijkenhuisje uit het eind van de 19de eeuw in een rijk gedetailleerde Traditioneel-Ambachtelijke bouwtrant. Het herinnert aan de periode dat in het bijbehorende herenhuis een ‘Joodsch Rusthuis’ was gevestigd. Het is derhalve van belang vanwege de historische-ruimtelijke relatie met het huis.”

Uittreksels van de rapporten uit het Monumentenregister zijn in te zien op site van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en zijn daar als resp. Monumentnummer 517608 en Monumentnummer 517609 als pdf te downloaden.

Museum Gouda

In Museum Gouda zijn enkele voorwerpen uit de voormalige synagoge tentoongesteld. Zo is daar een jat, een aanwijshandje waarmee Joden de Thora lezen en verder de siertoren en schilden van een Thora-rol en een Chanoeka-lamp.